MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA
„JUBILEUSZ PIĘĆSETLECIA REFORMACJI (1517–2017).
PROTESTANTYZM W PRUSACH KRÓLEWSKICH I KSIĄŻĘCYCH.
HISTORIA – LUDZIE – SZTUKA – LITERATURA”

29–30 września 2017 r. (piątek, sobota)
Centrum św. Jana, ul. Świętojańska 50, Gdańsk
Organizatorzy: Instytut Historii Uniwersytetu Gdańskiego, Instytut Historii PAN oraz Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego

Gdy w 1517 r. dr Marcin Luter, mnich, profesor teologii Uniwersytetu w Wittenberdze wystąpił z propozycją akademickiej dysputy nad 95 tezami przeciwko handlowi odpustami, nikt nie miał pojęcia o konsekwencji tego czynu dla cywilizacji europejskiej. W przeciągu kilkudziesięciu lat doszło do wielkiej schizmy w zachodnim, łacińskim chrześcijaństwie i wykształcenia się nowej, wczesnonowożytnej formacji kulturowej. Europa podzielona na wrogie sobie obozy, protestancki i katolicki, w odmienności poszukiwała zbawienia w imię Jezusa Chrystusa. Dzieliły inne spojrzenia na miejsce człowieka we wspólnocie wierzących, na rolę duchowieństwa i instytucji Kościoła;  przewartościowaniu uległy dotychczasowe kryteria obyczajowości, zmieniły się poglądy na sztukę i architekturę.

Doskonałym probierzem ówczesnych przemian stały się obie części Prus, zarówno Królewskie, jak i Krzyżackie, te ostatnie w skutek reformacji przekształcone w 1525 r. w luterańskie państwo świeckie (Prusy Książęce). Niektóre z tutejszych ośrodków przeżyły zarówno gorączkę początku reformacji, jak i gorycz przymusowego powrotu do katolicyzmu. Po latach zmagań i sporów nadane przez króla Zygmunta Augusta miastom i szlachcie tego regionu przywileje tolerancji wyznaniowej ugruntowały sukces luteranizmu. Wielkie miasta pruskie stały się jednymi z najważniejszych ośrodków protestantyzmu w północnej Europie. Równocześnie, to w Prusach granice pomiędzy wyznaniami były nader wyraźne, dzieląc ziemie jak i ludzkie postawy.

Dyskusja i próby oceny reformacji trwają nieprzerwanie od kilkuset lat, i każde pokolenie historyków na nowo będzie ją rozpoczynać, nie dochodząc do ostatecznych wniosków. Nawiązując do obchodzonych w przeszłości uroczystych obchodów święta Reformacji w Gdańsku, Elblągu, Toruniu i Królewcu, uważamy, że warto skorzystać z przypadającego na rok 2017 jubileuszu 500-lecia Reformacji i włączyć się do naukowej refleksji nad dziejami i konsekwencjami tego wydarzenia, zarówno w sferze religijnej, jak i w dziejach państw i społeczeństw, w sztuce, architekturze, literaturze, nauce.

Interesować nas będzie zatem nie tylko czysto historyczne ujęcie tego problemu, dynamika zdarzeń, ważne postacie, propagowane idee, konflikty oraz organizacja zborowa. Naszym celem będzie również pogłębiona refleksja nad różnymi dziedzictwami reformacji w przestrzeni obu części Prus, dziś już po części utraconymi w skutek dziejowych katastrof. Tym bardziej warto podjąć wysiłek refleksji nad znaczeniem długiego trwania reformacji w regionie nadbałtyckim.

Konferencja skupiać się będzie w głównej mierze na epoce nowożytnej od XVI po początki XIX w., czyli od pojawienia się reformacji aż do zniesienia autonomicznych kościołów luterańskich w wielkich miastach pruskich oraz unii i utworzenia Kościoła Ewangelickiego w Prusach w 1817 r.

Organizatorzy planują referaty z kilku zagadnień tematycznych:

  • Ruch reformacyjny w Prusach Królewskich i Książęcych (również w Inflantach) od genezy zjawiska aż po ugruntowanie się kościołów protestanckich (wydarzenia, wybitne postaci)
  • Główne nurty protestantyzmu i kierunki dyskusji teologicznej
  • Administracja, prawo i finanse kościołów protestanckich
  • Zabytki sztuki protestanckiej w służbie propagandy wyznaniowej (architektura, malarstwo, grafika, rzeźba)
  • Szkolnictwo protestanckie (szkolnictwo parafialne, Gimnazja Akademickie)
  • Protestancka historiografia XVI–XVIII w.
  • Muzyka, literatura i dramat protestancki

Celem referatów jest wskazanie potrzeb badawczych w poszczególnych działach tematycznych. Udział w konferencji wezmą uznani badacze zagadnień z zakresu dziejów wyznaniowych, sztuki i kultury epoki nowożytnej lub badacze o mniejszym dorobku, lecz zaproponowani przez znawców poszczególnych dziedzin. Przewidziany jest udział co najmniej 24 badaczy, w tym kilku spoza granic Polski, dlatego też obrady będą dwudniowe. Konferencja będzie miała miejsce w pomieszczeniach Wydziału Historycznego przy ulicy Wita Stwosza w Gdańsku-Oliwie. Organizatorami są prof. Edmund Kizik (Instytut Historii PAN), prof. Sławomir Kościelak (Instytut Historii, Uniwersytet Gdański) i prof. Andrzej Woziński (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański).